Fionn in Ifreann

Bhí mé ag leanúint na mblaganna faoin bhFiannaíocht mar seo is mar siúd, agus san am céanna thosaigh mé ag léamh Early Christian Ireland le T.M. Charles-Edwards, agus an chaibidil faoi chéad easpag na nGael, Palladius, go háirithe. Cuireann Charles-Edwards teacht Phalladius go hÉirinn (‘Collait’ a ainm sa tSean-Ghaeilge) i gcomhthéacs an aighnis diagachta san Eaglais ag an am idir Pelagius (tig leis an dea-dhuine a bheith slánaithe bíodh nár chuala riamh faoi Íosa Críost – ní hann do ‘Pheaca an tSinsir’) agus Agaistín (is ann do ‘Pheaca an tSinsir’ de bhrí gur tríd an gcollaíocht a thagann an duine ar an saol mar sin ní hann don dea-dhuine gan creideamh in Íosa Críost agus gan ghrásta an bhaiste).

Aighneas mór bunúsach é. Tógaimis Job sa Sean-Tiomna mar shampla. Ar slánaíodh é toisc gur dea-dhuine é mar a mhaígh Pelagius? Nó, mar a mhaígh Agaistín, toisc gur réamhtheachtaí do Chríost é gan fhios dó féin, fáidh nó fáideoireacht neamh-chomhfhiosach. Is leis na Gaeil a chosaint ar Phelagius, cuid mhaith, a cuireadh Palladius go hÉirinn.

Ansin, léigh mé an méid seo Charles-Edwards ar lgh 209-10:

To judge by the opinions generally held in the late seventh century, these issues of the good pagan (or gentile) and prophecy of Christ came to be of direct concern to churchmen within Ireland. What seems to have happened is that the Irish adopted both the good pagan of Pelagius and the prophet of Augustine.... Augustine’s prophets, translated to Ireland, were crucial in rescuing the native pre-Christian past from a wholescale condemnation to the fires of Hell.

Tugann sin comhthéacs diagachta don díospóireacht idir Oisín agus Pádraig, sárú a fhaightear go minic san Fhiannaíocht, go háirithe in Agallamh na Seanórach. Blaiseadh beag den díospóireacht an cúpla rann seo a leanas as Laoithe na Féinne leis an Seabhac, lch 23 (sa chuid a dtugann sé ‘Agallamh Oisín agus Phádraig’ air).

Cionnus dob fhéidir le dia
ná a chliar bheith níos fearr
ná Fionn, flaith na bhFiann
duine fial do bhí gan cháim.

Gach a n-abair tusa ’sa an chliar
do réir riaghlach Ríogh na Reann
do bhí súd ag Fiannaibh Finn
is táid i bhFlaitheas Dé go teann. ...

Adeir tusa nach téid fial
go hIfreann na bpian go bráth,
ní raibh aon neach san bhFiann
nach raibh fial ameasc cách.

Cuireann an comhthéacs diagachta sin faobhar le fiú is an scéil ghrinn seo ón séú haois déag.

Tugann sé freisin toise eile do cheann de phríomhchodarsnachtaí an Agallaimh, agus san Fhiannaíocht, an difear idir ceol nádúrtha an dúlra agus ceol an chloig agus cantain an tsailm.

An Coimhthíoch Deifnídeach

Is féidir ‘cás an duine aonair’ a rianadh siar go maith i litríocht na hEorpa – an duine atá as alt, atá ar bhealach éigin bun os cionn leis na daoine a mbíonn sé ag maireachtáil leo, nó a mbíonn sé ag plé leo – duine b’fhéidir nach mbíonn in éineacht le daoine eile mórán ar chor ar bith. Deir daoine a bhíonn ag scríobh faoin úrscéal gurb é Cervantes a thosaigh an tíopa liteartha seo nuair a scríobh sé Don Quixote.

Tá an smaoineamh tar éis a bheith ag bailiú nirt ó shin. Chuir Byron agus na Rómánsaithe leis, chuir an fealsúnaí Kierkegaard leis, agus Nietzsche. Rinne Gogol agus Dostoevsky a gcuid de, fuair scríbhneoirí nua-aoiseacha mar Knut Hamsun, Franz Kafka agus James Joyce greim air. Chuir na Marxaigh coincheap an ‘coimhthíos’ leis agus d’fhorbair lucht an eiseachais é ina dhiaidh sin agus fuaramar an eiseamláir, L’étranger, ó Albert Camus. Sna caogaidí chuir an scríbhneoir Sasanach Colin Wilson ainm air, ‘The Outsider,’ agus scríobh sé leabhar faoi.

Tá sé againn sa Ghaeilge ag dul i bhfad siar. Níl aon amhras ach gur strainséir é an Ceithearnach Caoilriabhach nó Mac na Míchomhairle. Sa seachtú haois déag, ba ‘outsiders’ iad Éamonn Ó Cléire (de bharr an alcóil) agus Tomás Ó Casaide (sagart díbeartha agus fear déirce de réir gach cosúlachta). Duine díbeartha sa ‘nua-aois’ is ea Mícheál Ó Maoláin in Deoraíocht. Agus tá gothaí go leor an choimhthís agus eiseachais ag baint le Fuíoll Fuine le Máirtín Ó Cadhain, An Uain Bheo le Diarmaid Ó Súilleabháin, agus An Coimhthíoch le Séamas Mac Conmara.

Ach tá an tíopa liteartha tar éis céim eile ar fad a thógáil le Gluaiseacht le hAlan Titley. Dá gcuirfí an cheist cé hé an duine is lú tábhacht sa tsochaí seo againne, an té atá chomh mór sin lasmuigh gur ar éigean atá sé ann, duine atá ar uireasa aon cheangal le haon duine – ceangal fola, ceangal cairdis, ceangal oibre – duine atá gan aird ar gach bealach, cé déarfá? Ag caint faoi shaol na hÉireann dúinn, déarfá go mb’fhéidir gur duine gorm a bheadh ann, gan Béarla aige nó Gaeilge, é óg, sna déaga b’fhéidir, gan aon ghaol aige, gan chairde agus gan a ainm ar eolas ag aon duine. Sin laoch Gluaiseacht.

Dar liom gur céim mhór chun tosaigh é seo ó thaobh traidisiún liteartha na hEorpa. Is é an fáth go ndeirim é sin mar go dtí seo bhí na strainséirí, na daoine corra, na eisigh, ar fad taobh istigh den chultúr acu féin – bhí teanga na tíre acu, bhí an dath craicinn céanna acu, bhí an cultúr céanna acu a bheag nó a mhór bíodh is gur dhiúltaigh siad dó, nó gur airigh siad míshásúil é ar bhealach éigin. Ach tá laoch Titley, nach n‑ainmnítear is nach bhfuil a fhios againn cárb as dó ach amháin gur dócha gur áit éigin san Afraic é, gan aon chultúr. D’fhéadfá a rá go dtagann sé ar an saol nuair a maraítear gach duine sa bhaile beag ina raibh cónaí air agus é ag fáil uisce ón tobar. (Agus mura bhfuil an scéal léite agat, b’fhéidir gur mhaith leat stopadh anseo nó b’fhéidir gur loitiméireacht scéil nó ‘spoiler’ a bheidh sa chuid eile anseo síos.)

An íomhá is fearr air sin an gaineamhlach a mbíonn air taisteal thríd – gaineamhlach nádúrtha é, murab ionann agus an díseart a mbíonn air dul thríd san Eoraip ar díseart daonna é. An t‑aon chaidreamh sásúil a éiríonn leis a dhéanamh scriostar é sa pharrthas Eorpach a raibh sé féin agus a chomthaistealaithe (tá an réimír ‘comh’ róláidir sa chomhthéacs seo – na taistealaithe a bhí ar an turas céanna leis) ag tnúth leis agus nár fíoraíodh.

Gné eile de chur chuige an 'stainséara' a n‑éiríonn le laoch óg Gluaiseacht a thabhairt leis go bhfuil sé beagnach go hiomlán éighníomhach. Dála N. i scéal an Chadhanaigh, ligeann sé do rudaí tarlú dó; is beag cinneadh dearfach a dhéanann sé féin faoi rud ar bith.

Ach téann Titley níos faide ná díreach coincheap an ‘outsider’ a bhrú go bun an angair. Baineann sé an bonn freisin den rud is scéal ann. Ní scéal é seo sa chiall seo: níl ann ach lár an scéil. Go deimhin is féidir linn scrios an bhaile bhig a fheiceáil mar ‘thús’. Ach níl ann ach tús an turais, tús na gluaiseachta. Ná ní thagann aon deireadh leis an ngluaiseacht. Agus mura bhfuil deireadh leis an scéal agus nach bhfuil tús ann ach ar éigean, cén chaoi a bhféadfadh lár a bheith ann? Cén chaoi a bhféadfadh scéal a bheith ann? Gluaiseacht is ea an leabhar uile.

Tá Alan Titley tar éis leagan nua ar fad den seanmhiotas Eorpach sin, an Giúdach Fáin, a chur ar fáil dúinn agus is scanrúil an fhís í. Tá an íomhán, an phearsa, an insint scúite anuas ar fad. Ná ní cruthúnas liteartha ar fad é, mar freagraíonn sin uile, agus buachaill óg Gluaiseacht ach go háirithe, do chruálachas agus do mhídhaonnacht an tsaoil atá cruthaithe ag an duine le ceithre scór éigin bliain anuas.

Tús na Litríochta

Is iad inscríbhinní na gclocha Oghaim an litríocht scríofa is sine atá againn. Na píosaí scríbhneoireachta a scríobhadh in Éirinn atá ar aon bhealach chomh sean leo is sa Laidin atá siad.

Dar liom gur féidir linn ceithre dhoiciméad a chur i gcás ar dócha gur scríobhadh iad in Éirinn am éigin sa chúigiú haois. Is é sin is dócha, am éigin idir an bhliain 430 agus 500. Is iad seo atá i gceist agam.

1. Liosta treoracha a cheap na hEaspaig, Patricius, Auxilius, agus Isserninus, don chléir agus a thosaíonn leis an focail ‘Incipit Sinodus Episcoporum id est Patrici Auxilii Issernini.’ Chéad Shionad Phádraig a thugtar ar an doiciméad is cosúil nó Synodus I S. Patricii. Tá tríocha ceathair ordú ar fad ann faoin gcaoi ar cheart do chléirigh iad féin a iompar, na héadaí ba cheart dóibh a chaitheamh, na bronntanais ar cheart dóibh glacadh leo, nó gan glacadh leo, etc. etc.; iad uile spéisiúil ar a mbealach féin. Caitear solas áirithe ar chur chuige na hEaglaise in Éirinn agus ar chuid de chreideamh na Sean-Ghael. Mar shampla a gcreideamh i lamiae agus strigae.

2. & 3. Litreacha cáiliúla Phádraig: an Confessio agus an litir Ad Coroticum.

4. Annála Éireannacha éigin. Ainneoin nach bhfuil aon bhailiúchán annála ar fáil ar féidir a rá gur scríobhadh é sa chúigiú haois, is féidir a leithéid a chur i gcás. Cuireann James Carney i gcás mar shampla go raibh annála á gcoinneáil in Ard Mhacha ón mbliain 445 nó b’fhéidir 444. Tá iarsmaí ó na hannála sin le fáil dar leis in Annales Cambriae, in Annála Uladh, in Annála Inis Faithlinn, sa Chronicon Scottorum, in Annála Thighearnaigh agus i Leabhar Nuachongbhála. Tá gach seans, freisin, gur cuid iad annála úd Ard Mhacha d'annála eile a chuireann na scoláirí i gcás, Croinic na hÉireann nó mar a thugann siad air i mBéarla (teanga oibre agus oifigiúil na scoláirí) an ‘Chronicle of Ireland’. An deacracht leis na hannála, cuireann Carney go maith é agus é ag caint faoi na hannála mar atá siad ar fáil inniu: ‘Much as we value the Annals they cannot be regarded as on a par with the Confessio or Prosper’s Chronicle – the manner of tradition forbids this, as also does the fact that the number of entries relating to the fifth-century that is generally accepted as ‘genuine’ seems to be shrinking rapidly.’

Sin é é. Sin agaibh, in éineacht leis na clocha Oghaim, tús na litríochta in Éirinn. (Agus pictiúr le Waterhouse de Lamia mar mhionbhronntanas breise.)

Cinsireacht stairiúil an Bhéarla

Idir dhearcadh polaitiúil atá bun os cionn le do dhearcadh féin is dearcadh do mhuintire agus leimhe agus leadrán an ábhair (mar a shonraíonn Dennis King), níorbh aon ionadh é dá bhfágfadh an scríobhaí tuirseach Gaelach cuid de na dánta a bhí os a chomhair gan chóipeáil. Ach ní ar aon taobh amháin a bhí an chinsireacht. Bhí cinsireacht na n-údarás Béarla níos troime agus níos cuimsithí agus curtha i bhfeidhm go neamhcheisteach ar bhonn forleathan institiúideach.

Ní bhfaighfí sampla níos fearr de sin ná bailiúchán lámhscríbhinní Diúc Urmhumhan féin. Bíodh is nach bhféadfainn a rá go ndearna mé aon scrúdú cuimsitheach ar na catalóga agus ar na calandair ar chuir John Gilbert tús lena soláthar, is léir go bhfuil nócha naoi ponc a naoi faoin gcéad de na cáipéisí a bhaineann leis an tréimhse céad go leith bliain ó lár na séú aoise déag go dtí deireadh na seachtú aoise déag, i mBéarla amháin. Lasmuigh den dán le Seoirse Ó Cadáin atá luaite anseo, níor aimsigh mé aon Ghaeilge sna tuairiscí ionadúla ar cheann de na bailiúchán páipéar stairiúil is mó in Éirinn; agus sin ainneoin go raibh an Ghaeilge á labhairt ag nócha naoi faoin gcéad de phobal na tíre ag am a scríofa.

Ní dóigh liom gur féidir aon leatrom a chur i leith na gcatalógaithe. Sa tuarascáil chéanna inar chuir sé tús lena chuid oibre ar lámhscríbhinní Urmhumhan thug Gilbert cur síos ar bhailiúchán Uí Chonchúir Dhoinn arb é an chéad leabhar a luann sé ann Leabhar Mheig Shamhráin. Mar sin, is é an chuma atá air gur cháipéisí riaracháin Bhéarla a roghnaigh Séamas Buitléir, Diúc Urmhumhan, a chaomhnú. Tá an dán Gaeilge coinnithe i leabhar lámhscríofa d’fhilíocht agus de mhíreanna eile; seachtó mír idir mhíreanna Laidine agus mhíreanna Béarla agus gan ach an t-aon cheann amháin sin acu i nGaeilge. Níl aon fhianaise mar sin gur chothaigh Diúc Urmhumhan léann nó litríocht na Gaeilge. A mhalairt. Mar a dúirt Ó Bruadair:

Mairg atá gan béarla binn

ar dteacht an iarla go hÉirinn;

ar feadh mo shaoghail ar chlár Chuinn

dán ar bhéarla dobhéaruinn.

Sa mhéid sin ní raibh Diúc Urmhumhan ach ag leanúint de nósmhaireacht riaracháin lucht an Bhéarla in Éirinn – murab ionann agus nósmhaireacht a shinsear féin. Sa tuarascáil dheireanach leis ar pháipéir Urmhumhan tá cur síos ag Gilbert ar cháipéisí Bhardas Chathair Phort Lairge. Tá an píosa seo in acht dá gcuid ón mbliain 1469-70, dhá chéad bliain roimh réimeas an Diúic:

And also if ony apprentise or ony other abiding or duelling within the saide citie or suburbes, of Yrishe blode and nation callid or provid, desire the liberte and francheis of the saide citie, that firste he shew his liberte of the Kyng undre seale ere his petition be recevid or admyttid, and that he be of Inglish aray, habite, and speche, to kepe tholde ruele and ordynnaunce hensforward of the saide citie.

Cinsireacht lámhscríofa

Tharla mé san seachtú haois déag le Seathrún Céitinn, níor mhiste fanacht ann tamall le rud beag a thabhairt faoi deara faoi thraidisiún na lámhscríbhneoireachta.

Am éigin idir an bhliain 1661 agus an bhliain 1688, scríobh Dáibhí Ó Bruadair an dán ‘A shaoi re gliogar gibé thusa’ ag cáineadh ‘bladaireacht do rin duine éigin do Dhiuic Urmhumhan’. Tá rann amháin den ‘duanóig bhladaireachta’ fós againn mar cuirtear mar réamhrá é le dán Uí Bhruadair in an-chuid de na lámhscríbhinní. Ní heol dom go bhfuil an rann féin nó an ‘duanóg’ a bhfuil sé inti, le fáil astu féin in aon áit. Ach thuairimeoinn go bhfuil go maith os cionn scór cóip de dhán Uí Bhruadair le fáil sna lámhscríbhinní.

Is fearra fá sheacht don talamh a theacht
dá chasnamh ar neart aineolach
'ná Conn is Niall, Goll is Brian
is Fionn na bhfiann bhflaithólach.

(Is fearr atá an tír faoi sheacht ó tháinig sé go dtí í, chun í a chosaint ar neart daoine aineolacha; [is fearr é] ná Conn, Niall, Goll, Brian, agus Fionn na bhFiann a d'ól deochanna uaisle.)

Níl aon dán do Shéamas Buitléir, chéad Dhiúc Urmhumhan in Poems on the Butlers. Ach is cinnte gur scríobhadh a leithéid dó – tá fianaise Uí Bhruadair againn air sin. Ach tá tuilleadh fianaise ann. I measc lámhscríbhinní Urmhumhan féin tá litir ón mBráthair Seoirse Mac Cadáin agus dán i meadaracht, séadna, in éineacht leis. Tá an litir i mBéarla agus an dán i nGaeilge. Tá an dá cheann i gcló in Dán na mBráthar Mionúr. Ní heol dom aon chóip eile den dán a bheith ann. Seo iad an chéad dá rann.

Diad bheatha, a Shémuis Buitléir,
a ruire TréanMhic na ngrás!
ó do geiniodh ’mbroinn do mháthar,
Dia Athair riot gus an lás.

Fear ionaidh an ríogh i nÉirinn,
ré linn cogaidh agus síodh’;
da dtug na tiodhlaicthe móra
Críost – córa dúinne bheith faoi.

(Dia do bheatha, a Shéamais Buitléir, a rí os cionn ríthe de chuid Íosa Críost; ó gineadh tú i mbroinn do mháthar tá Dia, an tAthair, leat go dtí inniu.

Is tú Fear Ionaid an Rí in Éirinn le linn cogaidh agus síochána; thug Críost (is ceart dúinn a bheith faoina cheannas) buanna móra duit.)

Tar éis do Shéamas, Iarla Urmhumhan – Diúc Urmhumhan ina dhiaidh sin – seasamh leis an Eaglais Phrotastúnach agus troid in éadan Chomhdháil Chill Chainnigh, dar liom gur chuir sé é féin lasmuigh den traidisiún Gaelach i dtuairim cuid mhaith de na scríobhaithe agus dá réir sin níor choinnigh siad taifead ar na dánta a scríobhadh dó féin ná dá theaghlach.

(Mar is nós liom, cuirim na tagairtí cuí sa bhlag ‘Foinsí’.)

Noda i gCloch

Líníocht í sin thuas a rinne George de Noyer i lár na naoú haoise déag de leac ar bhalla sean-séipéil i gCillín Chiaráin, i dTiobraid, i gContae Thiobraid Árann, i gcuimhne ar na sagairt, Eoghan Ó Dufaigh agus Seathrún Céitinn. Tá athchló uirthi in The World of Geoffrey Keating le Bernadette Cunningham (Four Courts Press, 2000) lch 15. Tugann sí le fios go bhfuil an leac fós ann. Díol suntais dar liom úsáid na nod ó thraidisiún na lámhscríbhneoireachta gaelaí. Tuilleadh fianaise é sin dar liom ar choimeádachas an traidisiúin chéanna.

Seo é an iarracht a rinne mé ar an inscríbhinn a athscríobh agus m'aistriú go Gaeilge uirthi. Sampla de Laidin na hEaglaise an tuiseal ochslaíoch iolra 'animabus'; ach ní mór dom a admháil go bhfuil gnéithe den nodaireacht - agus den easpa nodaireachta - nach dtuigim.

Orate pro animabus P. Eugen ui Duby vic de Tybrudi et D. Doct Galfi Keating huius Sacelli Fundatorum : necnon et pro omnibus aliis tam sacerd. quam laicis quorum corpa in eod iace in sa Anno Domini 1644.

Guígí ar son anamnacha an Athar Eoghan Ó Dufaigh, biocáire Tiobrad, agus an Dochtúra le Diagacht Seathrún Céitinn, bunaitheoirí an tséipéil seo agus freisin ar a son siúd uile, bíodh ina sagairt nó ina dtuataí, a bhfuil a gcorp ina luí sa séipéal céanna, bliain an Tiarna 1644.

Ní hionann baileach an t-athscríobh sin agamsa agus ceann Chunningham. Tugann sise leagan níos iomláine den Laidin. Seo é a hathscríobh sise.

Orate pro animabus Patris Eugenii Duhy vicarii de Tybrad et Domini Doctoris Galfridii Keating huius sacelli fundatorum necnon et pro omnibus aliis tam sacerdotibus quam laicis quorum corpora in eodem iacent Sacello. Anno Domini 1644

Sean-Cheol

Shíl mé nár mhiste dom bogadh ar aghaidh ón gceathrú agus ón gcúigiú aois (Oghaim, Teacht na Críostaíochta, na Déise) agus aghaidh a thabhairt ar an bhfolús litríochta idir na clocha agus an pár (450-600, abair). Is é sin an tréimhse i rith na séú haoise, nuair is sa Laidin amháin is cosúil a bhíothas ag scríobh le peann.

Ach ina ionad sin, tarraingíodh siar arís mé. Siar siar. An ceol a tharraing siar mé, an uair seo. Nó le bheith cruinn faoi uirlisí ceoil: an lur, an carnyx, agus an trumpa a fuarthas i Loch na Séad. Ar mo chuardach dom (léigh ‘surfáil’) fuair mé an tagairt álainn seo:

A chornairi íarum remisium dochum in dúine. Sennait di conid abbad tricha fer di saincháemaib ar sírechtai.

As Táin Bó Fraích don dá abairt sin, cur síos ar chornairí nó trumpadóirí Fhraoich agus an chaoi a bhfuair tríocha cara le Rí Chonnacht bás nuair a chuala siad iad ag seinm, bhí an ceol chomh hálainn sin. Is mar seo a d’aistrigh Ciarán Ó Coigligh go Gaeilge an lae inniu iad.

A chornairí iar sin roimhesean dochum an dúin. Seinnidsean go mbásaíonn tríocha fear de shainchaomha Ailealla le síorthnúthán.

Ní fios cé na huirlisí atá i gceist ach amháin gur dócha gur ghaothuirlisí miotail iad. Ach ba dheas a cheapadh gur carnyxeannaí iad cosúil leis na cinn atá léirithe ar Choire Ghundestrup thuas agus ar dheis; nó trumpaí móra mar a fuarthas i Loch na Séad.

Duine de na Sí é Fraoch, nó leath de ar aon chuma. Tagann cúrsaí ceoil i gceist cúpla uair ina scéal. Luaitear Geantraí, Goltraí, agus Suantraí mar shampla, agus ceanglaítear iad le breith linbh: pian na máthar ar dtús, ansin a gáire, agus ansin a suan i ndiaidh an iomláin. Bhí ceol ceangailte leis an saol eile, leis na déithe, leis an osnádúr, más maith leat.

Bhí ceol dlúthcheangailte leis an litríocht freisin. Bhí ceol i gcónaí mar thionlacan ag an bhfilíocht – mar a bhí i gceist leis na laoithe fiannaíochta go dtí le déanaí in Éirinn agus mar atá i gceist fós sa Bhreatain Bheag le roinnt awdlau agus penillion.

Cé mar a sheinntí na seanuirlisí seo? Cén fhuaim a dhéanaidís? Céard a bhí sa Dord Fiann? Níl a fhios againn. Ach tá tuairimí á gcaitheamh go háirithe ag Simon O'Dwyer in Éirinn agus John Kenny in Albain – áit a bhfuarthas iarsmaí carnyx in Deskford in oirthuaisceart na hAlban. Fuarthas cinn eile in aice le Bordeaux sa Fhrainc cúpla bliain ó shin, freisin.

Agus lur na Danmhairge? Is é mo thuairim mheáite gur uirlis Cheilteach í. Ach bheadh go leor staidéir agus taighde le déanamh sula bhféadfaí é sin a áitiú ar na Danair. Ach déan comparáid idir cinn an Danmhairge agus stoic Loch na Séad mar shampla ar chóip de cheann acu a sheinneann Simon O'Dwyer, chomh fada le m'eolas. Cinnte is breá an rud é go bhfuil dealbh mar atá ar clé i lár Kobenhavn, agus is breá an rud é go gceapann na Danair gur sean-cheol Lochlannach atá an bheirt ag seinm. Ach b'fhéidir go bhfuil fios a mhalairte againne. Tar éis an tsaoil nach sa Mhúsaem Náisiúnta sa phríomhchathair chéanna atá an Coire thuas úd ar taispeáint?

An cur síos is tomhaiste a léigh mé ar sheancheol na hÉireann is ag Ann Buckley atá sé. Mar is dual don scoláire cruinn ní chaitheann sí aon tuairimí faoin gcuma a bhí ar an gceol, faoi na nótaí ann ná na rithimí nó eile. Ach pléann sí a bhfuil ar eolas ón tseandálaíocht, ón litríocht, etc.

Ach tá an méid seo cinnte: pé ní faoin lur agus an carnyx ní cosúil gur gléas ceoil Ceilteach a bhí sa salpinx. Ceol Gréagach a thagadh amach as béal na huirlise sin. Ná ní cosúil gur le haghaidh cogaíochta í ach an oiread ach le haghaidh siamsaíochta - ag siompóisiam seans agus an fíon ag dul thart agus an argóint ag éirí soc(h)ráiteach.

Ceann de na nithe a thaitin liom faoin bpostáil seo go raibh deis agam é a léiriú. Agus d'fhéadfainn tuilleadh léaráidí a chur leis seo dá dteastódh uaim fad a chur leis an gcur síos. Ach mar a deirtear: An seanchas gearr.... Ach is éard is fearr a dhéanamh anois is dócha, léiriú a dhéanamh ar cheann de na trumpaí seo a bheith á sheinm. Anseo síos John Kenny i mbun oibre. Ní dóigh liom go bhfaigheadh aon duine bás ó bheith ag éisteacht leis agus níl aon duine ag rá gur mar seo díreach a sheinntí na seantrumpaí, ach feictear dom go bhfuil a dhraíocht féin ag baint leis an gceol aduain seo.