Ar thóir an chomhfhreagrais

An té a bheadh ag iarraidh bailiúchán de litreacha Gaeilge a chur le chéile níor mhiste dó na deacrachtaí a mheas ar dtús. An chéad deacracht, teacht orthu. Tá 743 leathanach san innéacs ginearálta a ghabhann le Catalóg na Lámhscríbhinní Gaeilge in Acadamh Ríoga na hÉireann. Rinne Kathleen Mulchrone agus a cuntóirí éacht oibre. Mar sin féin, tar éis di cúpla lámhscríbhinn a lua faoin teideal 'Correspondence' deir sí: 'See also under proper names of correspondents.' Ag cur san áireamh nach bhfuil a fhios againn cé hiad na 'correspondents' – sin díreach an rud a theastaíonn uainn a fháil amach – caithfidh muid dul trí an innéacs ainm ar ainm. Tá go maith. Ach níl aon innéacs ag dul leis an gcatalóg de na lámhscríbhinní sa Leabharlann Náisiúnta. Níl an catalógú críochnaithe.

Deacracht eile an daille teanga a bhuaileann daoine áirithe agus iad in ainm is a bheith ag insint dúinn faoina bhfuil sna lámhscríbhinní. Ní fheiceann siad an Ghaeilge nó má fheiceann ní luann í. Mar shampla, sa Nuachtlitir is déanaí ó Leabharlann Náisiúnta na hÉireann, tá cur síos ar Pháipéir Inse Uí Chuinn. Luaitear an 'bailiúchán leathan litreacha' le muintir Uí Bhriain agus daoine eile atá ann agus deirtear gur ‘díol suime ar leith é’ an bailiúchán céanna etc. Ach ní deirtear cé acu an bhfuil aon chuid den chomhfhreagras sin i nGaeilge, bíodh is gur cosúil go dtéann doiciméid áirithe sa bhailiúchán siar go dtí an séú haois déag.



Éamonn Mac Giolla Iasachta a thosaigh ar an ábhar a chatalógú sna 1940í,i gCaisleán Dhrom Ólainn, rinne John Ainsworth ‘féilire’, agus deir an Nuacht linn go bhfuil an catalógú ar an iomlán críochnaithe anois. Tá an catalóg iomlán sin ar fáil ar shuíomh na Leabharlainne. Is é Brian Kirby a rinne é agus is iontach an áis í. Le fáil amach faoin gcomhfhreagras Gaeilge ní mór dúinn breathnú air.

Ach seo rud eile atá iontach. Níl aon phlé sa doiciméad Béarla seo, ‘Collection List No. 143: Inchiquin Papers,’ ar an teanga a bhfuil na doiciméid scríofa inti. Nuair nach ndeirtear a mhalairt linn, caithfimid glacadh leis gur i mBéarla atá siad. Chuir mé an focal ‘Irish’ san áis chuardaigh a théann leis an gcomhad PDF. Níor aimsigh mé ach leathdhosaen éigin tagairt don Ghaeilge. Níor aimsigh mé ach trí lámhscríbhinn ar cosúil go bhfuil míreanna Gaeilge iontu – agus tá i bhfad os cionn míle lámhscríbhinn sa bhailiúchán. Tá gníomhas Gaeilge in MS 45,669/1 agus ceann eile, is cosúil, in MS 45,700/1. Tá bailiúchán beag dánta, is cosúil in MS 45,423/1 a bhaineann leis an tréimhse 1826-1833. Sin a bhfuil. Sin a bhfuil fanta de Ghaeilge, is cosúil, i mbailiúchán mór páipéar mhuintir Uí Bhriain Inse Chuinn agus Dhrom Ólainn. Nach iontach agus nach spéisiúil. Cad a tharla? Níl aon tuairim agam.