Má al chuing

Ceann de na scéalta is diamhaire dar liom ‘Tochmarc Emire’, an scéal a insíonn faoin gcaoi a ndeachaigh Cú Chulainn ag suirí le hÉimhear, iníon Fhorghaill Monaigh, agus faoin gcaoi ab éigean dó triall go hAlbain ag foghlaim gaisce ina dhiaidh sin chun í a fháil.

Ní dhíreoidh mé anseo ach ar cheann de na míreanna is diamhaire sa scéal: an t‑agallamh idir Cú Chulainn agus Éimhear nuair a chastar ar a chéile den chéad uair iad. Ní miste agallamh a thabhairt air. Caitheann an bheirt ceisteanna dúfhoclacha lena chéile. Ag tástáil éirime, intleachta, oiliúna, agus oiriúnachta a chéile atá siad. Tá a fhios acu araon an duais atá ann don té a n‑éiríonn leis nó léi sa tástáil: colainn an duine eile.

Óna thaobh seisean de, tá Cú Chulainn breá sásta le hÉimhear agus é breá réidh duais a cholainne féin a bhronnadh uirthi. Ag féachaint dó ar a bhfuil le feiceáil dá brollach thar a léine deir sé: ‘Caín a mag sa mag alchuing.’ Is é sin, is caoin an mhá í sin, má atá thar ceangal.

Ach níl sé chomh héasca sin Éimhear a shásamh. ‘Ní shroichfidh aon duine an mhá sin,’ ar sise, ‘nach maraíonn céad fear ar gach áth ó Áth Scéine Meann ar Ollbhine go dtí Banchuing céad ar a mbrúchtann Brea dlúthdhosach Fedelm.’

Mar a deirim is téacs diamhair é agus ní hí an chuid is lú den diamhair brí na bhfocal. Tá go leor amhras faoina gciallaíonn focail áirithe sa mhír sin thuas. Mar shampla léitear an focal ‘alchuing’ mar aon fhocal amháin a chiallaíonn ‘raca arm.’ Sin é an léamh ar ghlac Thomas Kinsella leis nuair a d’aistrigh sé abairt sin Chú Chulainn go Béarla mar seo: ‘I see a sweet country,’ he said. ‘I could rest my weapon there.’ Tá sin go deas, agus macalla ann de ‘country matters’ Hamlet fiú amháin. Ach tar éis dom breathnú ar Ghraiméar Thurneysen § 825, chuaigh mise sa seans thuas lena léamh mar dhá fhocal: al (= thar, ar an taobh thall de) + cuing.

Ar an gcaoi chéanna tá amhras ann faoi fhocail Éimhire. ‘Comainm n‑arcait’ a deir sí, mar shampla, agus ceaptar gurb ionann sin agus ‘céad’ nó bhí an focal ‘arcait’ i mBéarla na bhFilí, nó focal cosúil leis, agus an bhrí ‘céad’ leis. Ní hamháin sin ach tá an ghluais Laidine ‘vulnerare centum’ curtha leis sa lámhscríbhinn. Agus cad é 'Brea' agus an mbrúchtann sé nó sí? 7rl.

Ar aon chuma leanann Cú Chulainn air ag labhairt faoin má agus cé chomh caoin is atá sí agus ní fhaigheann de freagra ach tuilleadh coinníollacha a bheith leagtha anuas air.

Tá ábhar breá acadúil do lucht na Sean-Ghaeilge sa scéal go cinnte. Ach samhlaigh an t-agallamh sin a bheith á lua le fear óg i gcomhthéacs lasmuigh ar fad de na hallaí léannta .... Á, mar a dúirt an t-amhránaí Francach sin fadó: cá bhfuil an sneachta a bhí anuraidh ann?